Een korte schets van het leven van Simon de Waard

Het was op 1 oktober 1986 een bewolkte dag; er was weinig wind. Het was warm voor de tijd van het jaar. Een klein gezelschap was op deze dag bijeen in het crematorium Hofwijk in Rotterdam-Overschie om afscheid te nemen van Simon de Waard (1905-1986). Kort daarvoor, op 26 september, was Simon in zijn woning aan de Rochussenstraat 199b in Rotterdam overleden. Peter Bulthuis, die vele jaren in hetzelfde huis had gewoond en die een vriendschappelijke relatie met De Waard en zijn vrouw onderhield, sprak bij de crematieplechtigheid een kort woord. De Waards (derde) vrouw, Marie Louise de Marülaz, de kinderen uit een eerder huwelijk van De Waard en stiefdochter Pim waren ook aanwezig. Hans de Waard, de zoon uit het tweede huwelijk van De Waard, had zijn vader vlak voor diens dood voor het eerst sinds lange tijd weer gesproken. In een van die laatste gesprekken hadden Simon en Hans vastgesteld dat ‘levens soms uit elkaar lopen’. Een eufemistische betiteling van een verwijdering die decennia had geduurd.

De dood van Simon De Waard markeerde het eind van een bijzonder leven. Hij was nog voor de Tweede Wereldoorlog begonnen met natuurfilms in zwart-wit, had de toen nog grote vogelrijkdom aan het eind van de jaren veertig in Nederland vastgelegd op foto en film en had in de jaren vijftig en zestig in zijn levensonderhoud voorzien met vertoningen van films en dia’s met artikelen over Europese landen voor verenigingen, volksuniversiteiten en scholen.

Simon de Waard heette in zijn overlijdensadvertentie ‘cineast’ geweest te zijn. Dat is toch te weinig eer voor een man die toch wel meer dan dat was geweest: publicist, ornitholoog, fotograaf, reiziger, toerist van beroep en, ja inderdaad, ook cineast. Niettemin heeft het er echter lang naar uit gezien dat de naam van Simon de Waard − en dan ook alleen nog maar in beperkte kring – inderdaad alleen als cineast zou worden herinnerd. Karel Voous wijdt in zijn ornithologisch biografisch woordenboek van Nederland uit 1955, ‘In de ban van vogels’, vriendelijke woorden aan De Waard. En terecht, want De Waard was op vogelkundig gebied in Nederland (maar ook daarbuiten) lange tijd actief geweest met films, foto’s en publicaties.

Zijn bekendheid in Nederland had hij echter vooral te danken aan zijn films uit het eind van de jaren veertig en begin jaaren vijftig over natuuronderwerpen en dan vooral die over het natuurmonument De Beer dat aan het eind van de jaren vijftig en het begin van de jaren zestig verloren is gegaan bij de aanleg van Europoort. Nu weten we dat dit de enig bewaard gebleven, professionele film over dit uitzonderlijke natuurgebied is.

Voous merkt in zijn boek verder nog over De Waard op: ‘Zijn dia’s en films zijn echter grotendeels verloren gegaan.’ Voous was dus blijkbaar op het moment dat hij zijn boek schreef, niet op de hoogte van een merkwaardig voorval dat zich in 1984 in de Rochussenstraat in Rotterdam had afgespeeld (zie ook onder bij 'Over de ontdekking in 1984'). Simon de Waard had toen bij wijze van spreken zijn gehele leven aan de straat gezet, althans zo gaat één van de versies van deze gebeurtenis. Films, foto’s, apparatuur, aantekeningen: alles ging weg. Niemand zou hier echter nooit weet van hebben gehad als een buurman niet een deel van dit materiaal voor de ondergang had behoed.

Simon de Waard, de man die ooit schreef: ‘… het was één van die zeldzame dagen, waarop je je meer dan gelukkig prijst te leven, een dag, waarop het je het dubbel en dwars waardeert er eens uit te kunnen breken, actetas en portefeuille te verwisselen voor kijker en camera en toe te geven aan die verlangens, welke nog hun oorsprong hebben in het verre verleden van de mensheid, verlangens, opgewekt door de zwerf- en jachtinstincten, die we als erfenis van onze praehistorische voorouders nog in ons dragen. Al te vaak immers moeten we, gebonden door allerlei maatschappelijke plichten, deze innerlijke roep naar de natuur het zwijgen opleggen! …’

Simon de Waard de man die in het begin van de jaren vijftig die ‘maatschappelijke plichten’ achter zich liet en koos voor een onzeker bestaan als cineast en beroepsreiziger. Ten tijde van zijn dood had echter het beroep van verteller over natuur en cultuur al lang zijn beste tijd gehad. Niettemin kunnen vooral oudere vogelaars zich de naam van De Waard nog herinneren en weten zij nog van zijn lezingen en films. En uiteindelijk blijkt De Waard in een bredere context een symbool voor een manier van leven, voor kijken naar natuur, nieuwsgierigheid naar verre landen die ons nu vreemd is. En tot zijn verdriet moest De Waard de maatschappelijke omwenteling door de televisie meemaken; een ontwikkeling die er toe bijdroeg dat zijn beroep overbodig zou worden.

 

Over de ontdekking in 2005

De wonderbaarlijke (her)ontdekking van dit materiaal zou later door Gerard Ouweneel fraai worden beschreven in onder andere G. Ouweneel, 2008, Mijmeren boven oude dagboeken, Sterna 53, 80-83 [, 4.6 MB] en
G. Ouweneel, 2009, Simon de Waard. Een Rotterdamse natuurcineast van formaat, Straatgras 21, 63-64 [, 4.7 MB].